Jeszcze całkiem niedawno, jedynym praktycznie spotykanym w Polsce sposobem przysłaniania otworów okiennych było wykorzystanie tradycyjnych firanek i zasłon. Markizy i żaluzje okienne, dość topornie zresztą wykonane, zobaczyć można było tylko w sklepach, a ich funkcje były zazwyczaj czysto użytkowe.

Do lat 80. ubiegłego wieku nowoczesne żaluzje oglądać można było głównie na amerykańskich filmach lub w nielicznych nowych biurowcach. Przełom nadszedł, wraz z otwarciem rynku. Polacy bardzo szybko przekonali się o utylitarnych i estetycznych walorach żaluzji oraz rolet, instalując je masowo nie tylko w nowych budynkach mieszkalnych i biurowych, ale także podczas remontu mieszkań w typowych blokach czy kamienicach. W chwili obecnej wielkość polskiego rynku okiennych systemów osłonowych jest trudna do oszacowania, przede wszystkim ze względu na jego duże rozdrobnienie. Tym niemniej dane zebrane od poszczególnych firm wskazują jednoznacznie, że sprzedaż wzrasta, czego główną przyczyną jest obserwowany od kilkunastu miesięcy boom na rynku mieszkaniowym i biurowym. Nie bez znaczenia jest też stopniowe przyzwyczajanie się klientów do nowych sposobów zabezpieczania się przed zbyt silnym światłem słonecznym i ciekawskimi spojrzeniami sąsiadów.

Żaluzje

Charakterystyczną cechą żaluzji jest to, że umożliwiają one kontrolowanie kierunku i ilości wpadającego światła bez zupełnej utraty kontaktu wzrokowego z otoczeniem. Istnieje wiele rodzajów żaluzji, z których najpopularniejsze są żaluzje pionowe zwykłe lub panelowe, poziome wewnętrzne i poziome zewnętrzne (fasadowe).

Żaluzje pionowe spotykane są najczęściej w biurach, jednak wobec dużego obecnie wyboru tkanin i wzorów używanych do ich wyrobu, coraz częściej są wybierane do wyposażania mieszkań. Montuje się je jako wolno wiszące pasy (wykonane z trwałych antyelektrostatycznych tkanin lub z PVC) na górnej szynie lub dodatkowo sprężyście prowadzone w dolnej szynie, co jest rozwiązaniem droższym, ale bardziej praktycznym. Pasy, o szerokości najczęściej 6,3÷12,7 cm, można obracać wokół ich osi lub zsuwać na bok jak zasłony, regulując w ten sposób ilość światła wpadającego do pomieszczenia. Żaluzje pionowe można wykorzystywać także do dzielenia przestrzeni w pomieszczeniach.

Żaluzje poziome zbudowane są z poziomo ułożonych elementów,  połączonych systemem linek.

Tu uwaga praktyczna – w terminologii handlowej, zarówno dla elementów poziomych, jak i pionowych w żaluzjach używa się jednego określenia - „lamele”.

W przypadku dostępnych w Polsce żaluzji z tworzywa sztucznego lub aluminium, lamele mają 1,6÷2,5 cm szerokości. Nieco szersze – 2,5÷5,0 cm – są lamele drewniane. Żaluzje poziome można w całości podnosić i opuszczać, najwygodniej jednak korzystać z nich w pozycji opuszczonej, regulując natężenie światła poprzez ustawianie lameli pod odpowiednim kątem. Najpraktyczniejsze jest zastosowanie aluminiowych prowadnic bocznych, które utrzymują żaluzje przy oknie niezależnie od jego pozycji. Dostępne są również żaluzje w osłaniających kasetach wykonanych z PVC lub aluminium. Co ciekawe, żaluzje poziome można też montować wewnątrz starych, podwójnych okien drewnianych tzw. typu szwedzkiego, stosowanych w budownictwie z czasów PRL; oczywiście pod warunkiem, że są one jeszcze w wystarczająco dobrym stanie.

Dobierając żaluzje do domu należy pamiętać, że najbardziej estetyczne żaluzje drewniane są dosyć ciężkie i dlatego nie mogą być wykorzystywane na duże osłony. Do tego celu lepiej nadają się lekkie żaluzje z plastiku lub aluminium, oferowane w wielu rozmiarach i kolorach. Najtańsze lamele z tworzywa mają niestety tendencje do odkształcania się pod wpływem zmiany temperatur, zaś lamele aluminiowe najlepiej wprawdzie odbijają światło słoneczne (zwłaszcza w najnowszych odmianach, pokrytych specjalnym materiałem odbijającym), lecz zarazem najgorzej wyglądają w zestawieniu z wnętrzami mieszkalnymi.

Żaluzje najczęściej reguluje się ręcznie. Do mechanizmów można też jednak podłączyć systemy elektrycznego sterowania, w najdroższej opcji wyposażone w czujniki automatycznie sterujące nachyleniem lameli, w zależności od ilości światła słonecznego wpadającego do pomieszczenia. Takie bezobsługowe rozwiązanie stosuje się głównie w pomieszczeniach reprezentacyjnych, np. w salach konferencyjnych czy w salonach rezydencji wyposażonych w okna z żaluzjami poziomymi.

Rolety

Zwijane i opuszczane zasłony pokrywające okna są modne, efektowne i praktyczne, dzięki czemu zyskują sobie coraz większą popularność. Podniesione rolety zajmują niewiele miejsca, zaś opuszczanie ich na odpowiednią wysokość pozwala łatwo regulować dopływ światła. Rolety mogą być wykonane w postaci jednolitego kawałka materiału zasłonowego bądź też jako zestaw połączonych przegubowo lameli nawiniętych na walec schowany w obudowie (kasecie). Wytwarza się je z różnych materiałów: gęstej tkaniny, drewna, słomy, papieru, tworzywa sztucznego czy metalu; w zależności od potrzeb estetycznych nabywców i nasłonecznienia okien, które zamierzają oni zabezpieczyć. Najpopularniejsze jednak są rolety aluminiowe – lekkie i wytrzymałe, w wersji wypełnionej pianką poliuretanową skutecznie tłumiące hałas i ograniczające straty ciepła. Nowoczesne rolety można mocować praktycznie do każdego typu okna, a także do ścian, sufitów i framug. Rolety stalowe są trwalsze, ale drogie i ciężkie, drewniane natomiast są zwykle bardzo dekoracyjne, ale za to kosztowne. Z kolei listwy z PVC są lekkie i niedrogie, ale nietrwałe – trzeba wymieniać je praktycznie przy każdym remoncie domu.

Rolety najogólniej podzielić można na zewnętrzne i wewnętrzne, przy czym pamiętać należy, że na zewnątrz okien montować można wyłącznie rolety z materiałów odpornych na wpływy atmosferyczne (głównie zbudowane z metalowych lameli). Z montowaniem rolet zewnętrznych wiąże się poza tym pewien problem natury estetycznej: jedynie w nowo projektowanych budynkach kasety można umieścić wewnątrz ściany, tak by były niewidoczne, zaś w budynkach remontowanych kasety umieszczone być muszą na fasadzie.

W handlu dostępnych jest wiele najrozmaitszych rodzajów i wzorów rolet. Najpopularniejsze rolety zwijane mogą mieć mechanizm łańcuszkowy lub sprężynowy, umożliwiający unoszenie i opuszczanie przesłony za pomocą linki mocowanej na dolnym pręcie rolety. Najtańsze modele rolet podnoszonych nie mają mechanizmu zwijanego i są regulowane za pomocą ściąganych z tyłu linek. Innym rozwiązaniem są rolety podwiązywane, które nie mają systemu sznurków i są od dołu podtrzymywane paskami materiału. Jeszcze inaczej działają rolety marszczone, których materiału nie zwija się w rulon, lecz układa w fałdy za pomocą linek przeciągniętych z tyłu przez rzędy kółeczek, co umożliwia zdobienie dolnego brzegu np. falbanami czy obszyciem. Często montuje się prowadnice biegnące wzdłuż okna, dzięki którym roleta dobrze przylega i nie jest poruszana wiatrem. Roletami steruje się ręcznie lub elektrycznie, zależnie od wielkości, masy i rodzaju rolety (w najdroższych modelach spotykane jest sterowanie zdalne, automatyczne lub programowane).

Faktura rolet również bywa bardzo różnorodna, w zależności od tego, czy pełnić one mają wyłącznie funkcje użytkowe, czy raczej dekoracyjne. Dostępne są np. specjalne rolety przyciemniające i zaciemniające, które mają specjalne prowadnice wyposażone w uszczelki uniemożliwiające dopływ światła. W połączeniu z tkaniną pokrytą materiałem nieprzepuszczającym światła (lub odbijającym jego nadmiar) uzyskuje się możliwość całkowitego zaciemnienia wnętrza. Rolety takie są praktyczne w sypialniach, czy salonach telewizyjnych. Z kolei rolety z tkaniną siatkową (screen) pozwalają na swobodny przepływ powietrza i chronią przed nadmiarem światła, równocześnie zabezpieczając przed owadami oraz zanieczyszczeniami. Rolety wykonane z listew mogą być pełne lub perforowane, co oprócz doświetlenia wnętrza i delikatnego wietrzenia pomieszczeń przy spuszczonych roletach, zapewnia spore walory dekoracyjne. Modne, choć zarazem dość kosztowne jest instalowanie w oknie kilku podnoszonych zasłon o różnych barwach, umieszczonych warstwowo, które można podciągać do różnej wysokości uzyskując w ten sposób ciekawe efekty wizualne.

Bardzo popularne w ostatnim okresie są rolety rzymskie, mocowane do ściany lub sufitu. Tworzy się je wszywając w poprzek zasłony, w regularnych odstępach, cienkie listewki lub pręty. Wzdłuż listew przyszywa się małe metalowe lub plastikowe kółeczka, dzięki czemu rolety przy podciąganiu układają się w równe fałdy. Ich wygląd zależy od rodzaju materiału, z którego zostały wykonane.

Oprócz zabezpieczenia przed światłem i temperaturą, rolety często stanowią także zabezpieczenie przeciwwłamaniowe – w tym przypadku ich konstrukcja jest wykonana z profili metalowych wypełnionych żywicą lub pianką syntetyczną. Prowadnice boczne muszą być głębokie, dokładnie dopasowane i przymocowane do elementów konstrukcyjnych budynku, zaś listwa końcowa powinna być wyposażona w urządzenie uniemożliwiające podważenie pancerza. Rolety antywłamaniowe, zazwyczaj napędzane elektrycznie, są znacznie droższe od standardowych, co wynika także z konieczności ich atestowania przez Instytut Mechaniki Precyzyjnej.

Ze względu na szeroką ofertę rolet dostępnych na rynku, ich wybór zależy przede wszystkim od czynników finansowych, warto jednak oczywiście poświęcić trochę czasu na odpowiednie dobranie koloru i faktury rolet. Najmodniejsze są obecnie proste, gładkie rolety, pasujące do każdego niemal wnętrza, zarówno urządzonego nowocześnie, jak i tradycyjnie. W oknach od nie nasłonecznionej strony budynku, wskazane jest zastosowanie materiału filtrującego światło w naturalnym kolorze i o wyraźnej fakturze, jaką ma np. surowy jedwab, len czy juta. Natomiast, jeśli rolety mają chronić przed nadmiarem słońca, lepsze będą materiały grubsze i ciemne, nie przepuszczające światła. Częsty i praktyczny w niektórych okolicach dodatek do rolet stanowią moskitiery doczepiane do dolnej listwy lub nawijane na oddzielny wałek.

Okiennice

O okiennicach trudno właściwie mówić w kategoriach nowości, gdyż jest to element obecny w tradycyjnym budownictwie od stuleci. Nowoczesne okiennice nie odróżniają się specjalnie od dawnych pod względem funkcjonalnym: nadal służą przede wszystkim do zabezpieczenia termicznego (zmniejszają straty ciepła zimą, a latem nie dopuszczają do przegrzewania pomieszczeń), akustycznego oraz mechanicznego np. przed silnym wiatrem lub włamywaczami. Przez ostatnich kilkadziesiąt lat okiennice stosowane były rzadko, ponieważ kojarzyły się z niemodnym budownictwem wiejskim, a poza tym ich typowe funkcje dość dobrze spełniały coraz nowocześniejsze okna. Obserwowany od kilkunastu lat wielki powrót okiennic związany był przede wszystkim z coraz chętniejszym powracaniem przez architektów do tradycyjnych form architektury regionalnej. Obecnie producenci oferują trzy podstawowe typy okiennic:

okiennice ażurowe, przepuszczające częściowo światło - zbudowane są zazwyczaj z drewnianej ramy z poziomo umieszczonymi listewkami, zamocowanymi na stałe lub ruchomymi (na wzór żaluzji),

okiennice płycinowe zbudowane są tak jak drzwi – z ramy wypełnionej deskami, płytami lub kasetonami,

okiennice tradycyjne (rustykalne) - to zwykle, po prostu, kilka pionowo ułożonych desek, przybitych do dwóch poziomych poprzeczek i ukośnego zastrzału; są one tanie i solidne, jednak dobrze wyglądają jedynie w architekturze stylizowanej na wiejską lub np. w domkach letniskowych.

Wybierając okiennice warto pamiętać, że sprawdzają się one pod względem estetycznym przede wszystkim w budynkach o charakterze tradycyjnym. Jeżeli okiennice mają być tylko detalem architektonicznym, wystarczy w praktyce zastosować tanie plastikowe lub drewniane imitacje, mocowane do ściany budynku. Jeżeli jednak mają spełniać wszystkie typowe funkcje, powinny być solidnie wykonane i zamocowane w sposób uniemożliwiający ich swobodne poruszanie się np. pod wpływem wiatru. Ze względu na ich walory izolacyjne, warto też zastanowić się nad okiennicami napędzanymi elektrycznie, sterowanymi z wnętrza domu, dzięki czemu można je otwierać i zamykać bez otwierania okien.

Markizy

Markizami nazywa się popularnie lekkie daszki, najczęściej płócienne lub z impregnowanej tkaniny akrylowej, rozpięte na stalowych lub aluminiowych rurkach. Umieszczając je nad oknami umieszczonymi od południa i zachodu, uzyskuje się ochronę przed zbyt silnym światłem słonecznym - nie zabezpieczając jednak gospodarzy przed niepożądanymi podglądaczami. Kojarzone tradycyjnie ze sklepami lub ogródkami piwnymi, markizy od kilku lat coraz częściej pojawiają się na elewacjach domów jednorodzinnych, stanowiąc ciekawy element dekoracyjny, a także dodatkową osłonę przed deszczem (np. na tarasach lub balkonach o dużej powierzchni).

Na rynku dostępne są następujące rodzaje markiz:

balkonowe i nadokienne - o stałej konstrukcji metalowej, ze zwijanym poszyciem,

tarasowe - z przegubowo składanymi ramionami i – zazwyczaj – regulowanym kątem nachylenia, o długości nawet do 7 metrów,

koszowe - półokrągłe, najczęściej stosowane do ozdabiania okien i drzwi wejściowych,

markizy przeznaczone do okien połaciowych, przypominające nieco rolety zewnętrzne.

Dobierając lekkie daszki do kolorystyki domu, pamiętać należy, że w handlu najczęściej spotyka się markizy jednobarwne lub pasiaste. Najbardziej praktyczne są markizy zwijane lub składane (ręcznie albo elektrycznie, do ochronnej kasety), ponieważ najłatwiej ochronić je przed zniszczeniem np. przez silny wiatr, czy grubą warstwę śniegu. Innym i coraz częstszym sposobem zabezpieczania markiz przed wpływami atmosferycznymi jest wykonywanie ich w formie stałej, na szkielecie drewnianym lub metalowym i z pokryciem np. z refleksyjnego szkła lub barwionego poliwęglanu.

Zasłony

Upowszechnienie się żaluzji i rolet nie wpłynęło na znaczące zmniejszenie się rynku tradycyjnych firanek i zasłon, które jednak mają w coraz większym stopniu charakter dekoracyjny. Szczególnie w sytuacjach, gdy okna zabezpieczone są np. mało estetycznymi żaluzjami antywłamaniowymi, modne jest „maskowanie” ich od środka przez zasłony. Jakkolwiek utylitarna funkcja zasłon nie zanikła, to jednak coraz ważniejsze jest nie to, jak skutecznie zasłaniają one okna, ale raczej np. jaka jest ich faktura, jak korespondują ze stylem wnętrza i jak wyglądają po upięciu. Najpopularniejsze jest obecnie tzw. marszczenie ołówkowe zasłon, które polega na uchwyceniu tkaniny w równych odstępach, za pomocą zwykłych uchwytów przesuwanych po karniszu lub specjalnej taśmy marszczącej.

Bardzo ważny jest właściwy dobór karnisza. Wybór form, kształtów i kolorów karniszy jest obecnie ogromny, wykonywane są też one z najróżniejszych materiałów, od bambusa, przez plastik, po kutą stal. Praktycznie, zawsze można dopasować coś do stylu wnętrza, przy czym karnisza nie trzeba już – jak dawniej – wstydliwie chować za osłonami. Jedynym praktycznie ograniczeniem jest sztywność, która powinna być tak dopasowana do ciężaru zasłony, by karnisz nie ulegał deformacjom.

Kwesta wyboru

Oferta rynkowa systemów osłonowych okiem jest obecnie szeroka i dostosowana do różnorodnych wymagań oraz możliwości finansowych nabywców. Dlatego też przy dokonywaniu wyboru należy przede wszystkim zastanowić się, czego oczekujemy w praktyce. Przykładowo, jeśli przewidujemy zamontowanie żaluzji lub rolet na oknach uchylnych, warto pomyśleć o droższej opcji z bocznymi prowadnicami, co zapewni przyleganie żaluzji do okien w każdej pozycji. Jeśli potrzebna jest nam ochrona przed słońcem tylko w jednym pokoju lub w części domu, najlepszym rozwiązaniem będą żaluzje lub rolety wewnętrzne, najtańsze i możliwe do samodzielnego zamontowania. Osobom zainteresowanym nie tylko ochroną przed słońcem, ale również np. przed włamaniami, warto polecić rolety zewnętrzne – pamiętając jednak, że z reguły inne ich typy stosuje się do montażu w istniejących domach, a inne w domach dopiero wznoszonych.

Jeżeli nie mamy zdecydowanych poglądów na to, co jest nam bezwzględnie potrzebne, zawsze możemy kierować się modą. Obserwacja rynku pozwala stwierdzić, że w domach mieszkalnych od kilku lat coraz rzadziej stosowane są żaluzje – zwłaszcza najmniej estetyczne żaluzje poziome – a coraz częściej spotyka się różnego rodzaju rolety, przy czym najchętniej instalowane są ostatnio rolety rzymskie. W jednym domu można zresztą zastosować nawet kilka systemów, np. tarasy i południowe okna, nie narażone na wścibstwo przechodniów, przykryć markizami, w pozostałych pokojach zastosować rolety, w pomieszczeniach gospodarczych przeciwsłoneczne żaluzje, a całość zaopatrzyć w okiennice w stylu zgodnym z lokalnymi tradycjami. Takiemu dostosowanemu do różnych potrzeb wyposażeniu nic nie stoi na przeszkodzie – poza oczywiście zasobnością portfela…